Trước khi bước sang năm mới, các gia đình Việt thường có một nghi thức rất quan trọng đó là lễ sửa bát hương. Đây là dịp để gia chủ lau dọn ban thờ, chuẩn bị đón năm mới.
Thời điểm: Trong văn hóa tín ngưỡng người Việt, ban thờ là nơi thể hiện sự tôn kính, tưởng nhớ đến ông bà, tổ tiên. Vào dịp trước Tết Nguyên đán, các gia đình thường lau dọn ban thờ, rút tỉa chân nhang. Những việc này cần phải hoàn thành trước khi năm mới đến. Một số gia đình chờ đến ngày ông Công ông Táo mới tiến hành, tuy nhiên bất cứ khi nào thấy bàn thờ chưa trang nghiêm thì cần phải lau dọn ngay.
Dụng cụ: Bàn thờ là nơi linh thiêng, vì thế khi lau dọn, tuyệt đối không dùng dụng cụ bẩn. Trước khi làm, nên chuẩn bị các đồ mới như chổi quét, khăn lau. Nước dùng để lau cũng cần phải sạch. Theo quan niệm dân gian, nếu dùng chổi, khăn lau dọn chung, vốn mang nhiều uế tạp, thì sẽ không đảm bảo sự tôn nghiêm nơi thờ cúng.
Tránh đổ vỡ: Người Việt vốn kiêng kỵ làm đổ vỡ đồ vật, vì đó là điềm báo điều xui xẻo sắp đến. Đồ bày bàn thờ càng đại kỵ làm đổ vỡ. Đồ thờ cúng được cho là thể hiện lòng thành của con cháu với người đã khuất và các vị thần linh. Vì thế nếu làm vỡ, người xưa quan niệm rằng đó là dấu hiệu tổ tiên không hài lòng điều gì đó hoặc điềm xấu sẽ tới. Vì thế, khi lau dọn bàn thờ, cần thật cẩn thận, tiến hành nhẹ nhàng, tránh tuyệt đối đổ vỡ.
Dùng nước lạnh để rửa bài vị: Các nhà tâm linh khuyên chúng ta khi lau rửa bàn thờ thì nên dùng nước ấm, không được dùng nước lạnh. Khi tiến hành nếu có bài vị thần Phật thì phải lau trước rồi đổ nước đi, thay nước ấm mới rồi mới để lau bài vị tổ tiên. Việc lau dọn bàn thờ vẫn luôn rất quan trọng nên không thể tùy tiện và vội vàng làm cho xong chuyện được. Khi thực hiện nên cẩn thận và chú ý đến từng chi tiết để thể hiện lòng thành kính.
Tỉa và đổ chân hương sai cách: Khi hương đầy, người ta thường tỉa và đổ bớt chân hương. Cách làm đúng nhất là tuyệt đối không được lấy ra hết mà phải để lại 3, 5 hoặc 7 chân. Đặc biệt, không được vứt chân hương bừa bãi vì người xưa quan niệm như thế sẽ bị “tán tài”. Chân hương tỉa ra thường đốt và tất cả tro được thả xuống sông, hồ hoặc hòa nước bón cây, không nên đổ bừa bãi.
Nguyên tắc lau dọn bàn thờ: Theo quan niệm dân gian, trước khi bắt đầu, người dọn dẹp ban thờ cần tắm rửa sạch sẽ, sau đó thắp hương để “xin phép” thần linh và gia tiên được tiến hành công việc này. Chúng ta nên lau ban thờ từ trên cao rồi mới xuống đến thấp. Khi lau các bức tượng nên dùng khăn mềm để tránh tượng bị xước hoặc bay màu sơn. Nên dùng loại máy thổi hơi để thổi sạch các hạt bụi trong ngóc ngách thay vì chổi. Tuy nhiên, cần tránh việc xê dịch các bức tượng, bát hương. Trong trường hợp có sự cố bất khả kháng buộc phải xê dịch thì sau đó phải làm lễ thắp hương và di chuyển về đúng như vị trí ban đầu.
Thứ tự lau dọn: Bài vị tổ tiên được lau trước rồi sau đó chuyển sang thu dọn bát hương. Thông thường, người dọn sẽ tỉa chân hương – hay rút chân hương rồi lấy một chiếc thìa nhỏ để xúc từng thìa một đổ tro ra ngoài để tránh nguy cơ “tán tài”. Khi bát hương khô ráo, nếu là bát hương thờ thần phật, ta sẽ dùng 7 tờ tiền vàng, bát hương của tổ tiên thì dùng ba tờ tiền vàng đốt hơ quanh. Khi tiền vàng cháy một nửa thì bỏ vào trong, đợi tiền vàng cháy hết thì đổ tro vào một lần, như vậy gọi là “ra nhỏ vào lớn”, ý là “tiền ra nhỏ giọt, tiền vào như thác đổ”.
